Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1944 : Le devoir de mémoire de Julian Dupuis : Er Guéméné idan goask er Boched (Guéméné sous le joug des boches)

En octobre 1944, deux mois après la libération, les langues se délient sur les turpitudes de la guerre. L’instituteur Julian Dupuis écrit une gwerz (complainte) pathétique sur les exactions des nazis dans le pays Pourlet. Hitler, un den kalet ha kriz ‘gemennas d’e soudardet, Ha pa vac’herec’h douar ar Frañs, c’hwi n’ho po ket mui truez ebet. Ar gentel-se o deus heuliet e-pad pemp ploaz a vrezel O Lazhañ, entanañ, laerañ e pep korn ag hor bro Breizh-izel (Hitler un homme dur et féroce ordonna à ses soldats, Quand vous envahirez la France, vous n’aurez aucune pitié. Ils ont suivi cet ordre pendant cinq ans, en tuant, brûlant, volant partout dans notre Basse-Bretagne.

L’école Ste Anne de Guéméné fut réquisitionnée par la gestapo pour interroger les maquisards prisonniers : Leanezed ar Gemene oa bet skarzhet ag o zi get paotred ar Gestapo hag o c’hambroù hag o skol A oa deuet da vout un ifern, klemmoù hirizus kreiz an taolioù ( Les soeurs de Guéméné furent chassées de leur école par la Gestapo, leur logement et leur école devinrent un enfer ou on entendait les plaintes terrifiantes et les coups).

Et l’auteur de rentrer dans des détails horribles : Un intanvez unnek krouadur, o klask he mab pemzek vloaz, a oa bet sachet e-barzh an toull ha goarnet e-pad pemp deiz. Ul lien a oa lakaet en he beg hag he divrec’h veze troet Ha barzh ar gambr e-taldi, he mab o krial pa veze skoet ( Une veuve avec onze enfants, qui cherchait son fils de quinze ans, a été mise en prison et gardée cinq jours. Baillonnée, menottée elle entendait dans la chambre d’en face son fils crier sous les coups).

Julian Dupuis revient sur le drame de la ferme de Kergoet en Langouelan où s’était réfugié un parachutiste anglais : Viktoer brasañ ar Jermaned a zo marv ar Padellek, Pa ne golle ket ar brogarour int a lakae tan er c’homanant,  Brevet e gorf e izili ha taolet en tan evit bout losket. (La plus grande victoire des Germains est la mort de Le Padellec, qui ne dénonça pas le patriote. Ils mirent le feu à la ferme et y jetèrent son corps brisé pour être brûlé).

Collaborateur de la revue libertaire Brug (bruyères) avant la Grande Guerre, président d’honneur d’Ar Falz (La faucille) après la seconde guerre mondiale, Julian Dupuis est une des voix originales du paysage littéraire bretonnant. Malheureusement, l’essentiel de son oeuvre littéraire fut détruit dans les bombardements de Lorient. 

Pennad orin / Texte original

Troidigezh / Traduction

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

  • oberennoù Julian Dupuis alias En Neué, Julian an Neve, Julian er Paour, Ur mestr-skol

Julian Dupuis, Er Guémené idan goask er Boched, lenn en linenn war al lec'hienn Kan.bzh
Sonenn ar Skorf, Gwerzenn ar ster Elle, Enep d'an tri blez, Ur fallspered a zen, in Torkad, dibab skridoù tennet a lennegezh Bro-Gwened, Al Lanv, 2019. pp 326-335.
D'en tadeu ha mammeu, in Brug, N°1, 1913 p.6.
Eit goarantein labourerion Breih,in Brug, N°19, 1914, p.7
Ur pred debret buan, in Brug, 1913.
En Neué, Enep d'an tri blez, in Brug, ebrel 1913, p.6-8 lenn en linenn war lec'hienn an IDBE

  • Diwar-benn Julian Dupuis

Lukian Raoul, Geriadur ar skrivagnerien ha yezhourien, Al Liamm, 1992 p.95
Fañch Broudig, Al liberterien hag ar brezoneg, Brud nevez, 1983,p.73-76.
Fañch Broudig, Eun dra bennag a zo da jeñch er bed, Brud nevez, 2003, 330p.
Francis Favereau, Brug in Lennegezh ar brezhoneg en XXvet kantved, pp 394-407, Skol Vreizh, 2001.
Bernez Rouz, Quand le socialisme libertaire s'exprimait en breton, lenn en linenn

  • La résistance au Pays Pourlet

Le Maitron, 1944 : Guémené-sur-Scorff (Morbihan), lieux de détention et de mémoire, 1944 Lire en ligne
Le Maitron, Langoelan, Kergoet, 1 juillet 1944, lire en ligne
Ouest-France, A Langoelan, hommage international aux résistants, 2015. Lire en ligne
Ouest-France, Langoelan. Enfants et amis de Kergoët oeuvrent pour la mémoire de ce lieu historique, 2023, Lire en ligne
Guéméné Août 44 souvenons nous, site internet