Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

1949 : Langleiz publie le premier roman de science-fiction en breton : une île sous la domination totalitaire des scientistes.

Imaginez une île protégée par un dôme de cristal : Na deiz, na noz nag heol na loar na glav nag avel !. Ar volz strink hebken, ar volz treluc’hus, o c’hronnañ an enez. Ha war an enez, na frouezh, na bleunioù na geot nemet geot aour nemet frouezh houarn ( Ni jour, ni nuit, ni soleil, ni lune, ni pluie, ni vent, seulement la voûte de cristal, la voûte lumineuse l’enserrant comme une cloche. Et sur l’île, il n’y a ni fruits, ni fleurs, ni herbe, seulement des plantes en fer ou en or).

Les îliens sont tous conçus par manipulation génétique : Ur c’hof barikennek dezho gant ur penn bihan dister na oa ennañ nemet un toull ledan ha bouk o vazailhat hag a dalveze da skouarn da lagad da fri ha da doull beg ha da doull a-dreñv ( Leur ventre comme une barrique portaient une petite tête avec seulement un grand orifice mou entr’ouvert qui servait d’oreille, de nez, de bouche, et de derrière !)

Ce monde étrange est soumis à la dictature de mille ingénieurs. Le titre breton Enez Ar Rod (L’île de la roue) explique le mode de fonctionnement de cette société.  Les scientistes soumettent à une grand roue numérotée les problèmes à resoudre et c’est la machine qui dicte les lois : Ra vo brallet ar rod a huchas an nav c’hant triwec’h ijinour meur ha pevar ugent savet holl en ho sav  (Que la roue s’ébranle ! cria les 998 ingénieurs suprêmes d’une seule voix).

C’est le triomphe de l’intelligence artificielle !

Et le problème à résoudre est grave car une terrienne venue du monde sauvage est venue perturber la vie de ces savants fous. La grande roue a donc décidé de son sort : Klasket vo en em zizober anezhi dre e stlepel e-barzh ar forn veur (Il faut s’en défaire en la jetant dans le grand four).

L’allusion aux nazis est claire et notre héroïne, Liliana, se trouve bientôt aux mains de ces scientifiques atroces qui veulent l’écerveler pour lui enlever son âme qui brille au fond de ses yeux : Ereet eo bet e divhar, ha dalc’het he fenn gant ereoù strink gwevn. Staget evel ul loen e soubl an ijinour lemel-eneoù ur mask strink o c’holeiñ e benn ( Ses jambes ont été entravées et sa tête bloquée par des liens souples. L’ingénieur chargée d’extraire son âme, la tête recouverte d’un masque se penche sur elle, attachée comme une bête…)

Fiction prémonitoire d’un monde sans âme, Enez ar rod, est un des grands romans en langue bretonne traduit en français sous le titre L’île sous cloche.

Pennad orin / Texte original

Hag hi sellout ouzh an douar tenval en em lede dirazi o lintrañ evel glaou dindan sklaerder ar volz-strink.
Serret e oa al liorzh gant mogerioù du, e glaou, i ivez, hag uheloc'h eget n'he doa kredet ouzh o gwelout diwar lein an tour.

War-dro un taolad maen pelloc'h, er c'hornadig tostañ edo ur strollad micherourien glas-louet o labourat. Abafet gant o ardoù, e chomas ar plac'h d'o arvestiñ.

Mont a dont a raent diehan, dre an irvi nevez aret, ac'hubet gant o c'horf tev, kement a boan ganto da zistagañ o zreid diouzh an douar m'ho pefe lavaret edont peget outañ. Ha pep eil kemm e kluchent holl a-gevret, o leusket un huanadenn hir, evit sevel adarre a-benn un herradig, da gluchañ c'hoazh daou gammed pelloc'h.

- " Petra a ra ar re-hont ?" emezi.
- " Hadañ a reont"
- " Ma !" eme ar plac'h alvaonet. " Ha petra a hadont, evelse ?"
- " Ha petra a c'hellfed hadañ en ul liorzh aour, panevet pezhioigoù aour ?...tostaoit d'o gwelout mar n'am c'hredit ket !"

Troidigezh / Traduction

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Langleiz, Enez ar rod, Mouladurioù Hor yezh, 2000, 312p.
Langleiz, L'île sous cloche, Coop Breizh, 2002, 288p.

Wikipedia brezhonek : Enez ar rod
Radio Kerne, Podcast Enez ar rod