1838 : Prosper Proux, l’enfant terrible de la poésie bretonne

Quand Prosper Proux, percepteur à Guerlesquin, publie en 1838 un  recueil de chants Kanaouennoù graet gant ur c’hernevad (Chants composés par un Cornouaillais), l’homme a déjà une réputation sulfureuse dans le bourg. Son premier chant s’intitule Ar merc’hetaer, graet gant un den a vicher (Le coureur de jupons écrit par quelqu’un qui s’y connait). On imagine les koñchennoù (racontards) dans le bourg, car notre homme se marie la même année après 10 ans de bamboches qu’il raconte fort bien : Ret eo bezañ vel un targazh, gwelet en deñvalijenn, Bezañ santel vel ul louarn, Meür evel ur silienn, Kalonek evel ul leon, krapat e-giz ur gwiñver, Bezañ skañv evel ur c’harv vit bezañ gwir merc’hetaer (Il faut voir dans l’obscurité tel un matou, être sainte-nitouche comme un renard, être aussi souple qu’une anguille, courageux comme un lion, grimper comme un écureuil, avoir le pied léger comme un cerf, pour être un vrai coureur de filles).
Prosper Proux assume et prévient ses lectrices : Seurezed fur ha santel a oar ken brav ruziañ, evit ho silvidigezh, serrit prest al levr-mañ, Rak ma troit ar feilhenn, me bromet deoc’h ervat, ne vo ket war ur c’hantik e taolfed ho lagad (Jeunes filles sages et saintes qui savent si bien rougir, pour votre salut, fermez vite ce livre, car si vous tournez les pages, je vous promets que ce n’est pas des cantiques que vous y trouverez). Le livret de Prosper Proux fut mis à l’index par le clergé et il est pratiquement introuvable.
Prosper Proux, assagi, publia un second recueil en 1866 Bombard Kerne, Jabadao ha kaniri (Bombardes de cornouaille, Jabadao et chansons) toujours aussi enjoué mais de facture plus classique.  Certaines chansons sont toujours chantées aujourd’hui dans les festoù-noz, comme Kimiad ur soudard yaouank (L’adieu du jeune soldat).
Notre épicurien de Guerlesquin nous laisse une épitaphe en forme de règle de vie : Paotred ha merc’hed yaouank, kanit, kanit bremañ, Rak prest ar gozhni skornet a ray d’ho mouezh krenañ, Ho lagad ker birvidik a deñvalay souden : Huñvre kaer ar yaouankiz vel ur skeud a dremen (Jeunes gens, chantez maintenant car bientôt la vieillesse glacée fera trembler vos voix, vos yeux si brillants se terniront, le rêve merveilleux de la jeunesse comme une ombre s’en ira…). Luzel saluera sa « verve primesautière et endiablée », Prosper Proux a sa statue à Guerlesquin, comme quoi les diables ont aussi droit à la postérité !

Pennad orin / Texte original

Kimiad ur soudard Yaouank

Ma c'halon a zo frailhet, dre nerzh ma enkrezioù
Ma daoulagad entanet n'o deus mui a zaeloù
Deut eo, siwazh ! an devezh ma rankan dilezel
Lec'h kaer ma bugaleaj, ma bro gaer Breiz-Izel !

Keno dit, ma zi balan, kuzhet barzh an draonienn,
Tachenn c'hlaz war behini, bugel, e c'hoarien ;
Gwez ivin ker bodennek, e disheol a bere
E-pad tommder an hañvoù e kousken da greisteiz

Keno ! keno mamm ha tad, bremañ n'esperit mui
E chomfe ho mab karet da harpañ ho kozhni
Evit gounit deoc'h bara, 'vel m'hoc'h eus graet dezhañ
Al lezenn zo didruez, ho kuitaat a renkan

Nag a wech, ma mamm dener, e renkfet-hu leñvañ
Pa zeui ma c'hi ankeniet en-dro deoc'h da ruzañ
Pa welfot,war an oaled, ma skabellig c'houllo
Hag ar c'hevnid o steuiñ war ma fenn-bazh derv

Keno ! bered ar barrez, douaroù binniget,
Pere a guzh ma c'herent gant ar Zalver galvet ;
Da ouel an Anaon klemmus, n'in mui war ho pezioù
Da skuilhañ dour binniget mesket gant ma daeloù

Keno ! ma muiañ-karet, ma dousig koant Mari
Ur blanedenn digar a zeu d'hon glac'hariñ
Eürusted ha levenez skedus zo tremenet
'Vel en oabl ar goumoulenn gant an avel kaset

Na welin mui da lagad ker lemm ha ker laouen
O virviñ gant plijadur, e ti pa erruen,
Da zornig gwenn ken mibin o treiñ ar c'harr e dro
Da vouezh flour mui na glevin o kanañ va gwerzoù

Pa oamp er c'hatekismoù, hon-daou c'hoazh bugale,
Hor c'halonoù diskiant, e kuzh en em gleve
Dirak Gwerc'hez ar c'hroaz-hent, nag a wech he touejomp
Na erruje birviken disparti etrezomp

Yaouank ha dibreder, siwazh ! ne ouiemp ket
Nag ha bet c'hwerventez ar vuhez zo hadet
Evidomp ne oa, neuze, Lezennoù na Roue,
N'anve'emp med ul lezenn, hini ar garantez

Keno ! ma nez-amezeg, Yannig, ma gwir vignon
Kamarad ma c'hoarioù, ma breur dre ar galon
Piv a gemero bremañ lod e-barzh ma foanioù ?
Piv a gomzo ganin-me deus ar gêr hag ar vro ?

Hepdon te yelo bremañ d'ar parrezioù tostañ
Da bigosaat al leurioù 'barzh el lajoù-dornañ
Hepdon te yel da c'hounid maout ar c'hourennadeg
Da chasañ war rubannoù e-barzh er varradeg

Keno ! ma c'hazeg velen, skañv evel un heizez
Mistr evel ul logodenn, jentil vel un oanez
N'ez santin ken, dindanon, gant an hast o tripal
Ma daouarn mui ne stagint ar seizenn war da dal

Keno ! ma c'hi kaezh, Mindu, ma leal kamarad,
N'efomp ken, dre ar c'hlizhenn, da glask roudoù ar c'had
Ne glevin ken, er menez, da chilpadenn skiltrus,
War ma dorn mui ne santin da deod garantezus

A-benn un nebeud amzer, kalz a vignoned yen
Barzh er soudard divroet, hep mar, ne soñjfont ket
Mes da galon-te, Mindu, n'eo ket ankouezus
Pell e ri c'hoazh va c'hañvoù, gant da yezhoù klemmus

Keno 'ta plijadurioù, leurioù-nevez, prejoù,
Nezadegoù, nozvezhoù, foarioù ha pardonioù,
Ebatoù ker birvidik, binioù zard ha sklentin,
Na drido mui va c'halon gant da sonioù lirzhin

Keno kement a garan, keno da virviken !
Pell ouzh a Vreizh me varvo, mantret gant an anken
Vel ur blantenn gizidik, evit ar vro krouet
A renk gweñviñ ha mervel, kerkent m'eo divroet

Troidigezh / Traduction

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Oberoù Prosper Proux Oeuvres de Prosper Proux

Canaouennou graet gant eur C'Hernewod, 1838
Bombard Kerne, Jabadao ha kaniri, 1866

Adembannadurioù (rééditions)

Prosper Proux.Studiadenn var e vuez, e lizerou, e varzoniez, tezenn gant Frañsez Jaffrennou, Roazhon, 1913.
Prosper Proux, Oberoù klok, adembannadur skoueriekaet ha kentskrid gant Goulven Pennaod, Preder Genver-Chwevrer 1975
Prosper Proux : 1811-1873 : un poète et chansonnier de langue bretonne : vie, œuvres, correspondance comprenant de nombreux inédits, présenté par Yves Le Berre, Jean Le Dû et François Morvannou, Brest, Centre de recherche bretonne et celtique, 1984, 343 p., bibliographie p. 337-342, index, texte en breton et trad. française
Bombard Kernev, Daskor éditions, 106p, 2015

Diwar-benn / Au sujet de

Le Garrec (Toussaint), Da Brosper Proux, 1919.
Luzel (François), Deux bardes bretons du XIXe siècle, Auguste Brizeux et Prosper Proux, par F. L. Luzel,... (14 mai 1873), Quimperlé, 1888
Labbé (François), Prosper Proux, le barde populaire, Centre d'histoire de Bretagne,
Wikipedia brezhoneg
Wikipedia Français