Le Trésor du breton écrit Teñzor ar brezhoneg skrivet
Ce blog s'inscrit en complément de la Chronique Brezhoneg : trésor du breton écrit publiée dans Ouest-France dimanche. Vous y trouverez les textes intégrals et leurs traductions ainsi que des éléments de bibliographie et des liens internet pour en savoir plus. Amzer ar brezhoneg skrivet a ya eus ar bloaz 800 betek vremañ. Kavout a reoc'h amañ ar pennadoù en o hed hag o zroidigezh ha war an dro un tamm levrlennadurezh hag al liammoù internet da vont pelloc'h ganti ma peus c'hoant.

Feu de la St Jean (Tantad Sant Yann) : la tradition du crieur des cendres dans la vallée de l’Aulne

C’est une des nouvelles les plus connues de la littérature bretonne. Écrite par Jakez Riou, Lan, Embanner al Ludu fut publiée en 1938 dans la revue Gwalarn (Nord-ouest). Il raconte une tradition originale des fêtes de la St-Jean en Bretagne. Kement hini a oa deut gantañ e lodig : ar baotred, un duilhad spern-du kalet ar c’hoad anezhañ, ha dispar d’ ober tan padus ; ar merc’hed, ur gazeliad bleñchou ; ar grennarded, ur geuneudenn, ur vriad rizioù ; hag ar vugaligoù, krog c’hoazh, evit bale, e tavañjer o mamm, ur skolpenn pe ur ruskennig bennak (Chacun apportait son lot, les hommes un fagot d’aubépines au bois dur pour faire durer le feu, les femmes une brassée de brindilles, les ados un fagot et les petits enfants qui marchaient à peine, une écorce quelconque).

Cette année là, Lan Auffret, fils d’un riche paysan, n’apporta rien et souleva la désaprobation de tous. Il voulut quand même sauter au-dessus du feu comme le veut la coutume : Hag en doa kilet ha kemeret tizh pa welas en tu all bizied forc’h Yann Arc’hant prest d’e doullgofañ. Hag e lammas kreiz an tan en ur bec’hiñ evel mil diaoul. Devet mat a oa e dreid ( Il avait reculé, prit de l’élan quand il vit en face de lui la fourche de Yann Arc’hant prêt à l’embrocher. Il sauta au milieu du feu en jurant mille diables. Ses pieds étaient bien brûlés).
Tous virent dans cette punition le signe du diable. Qu’à cela ne tienne, Lan, le briseur de tradition voulut s’emparer des cendres qui étaient vendues aux enchères. Chañs e tegas d’an neb e bren, hag an douaroù luduet gantañ a zeu da vezañ kempenn ha strujus (Celui qui achète les cendres sera chanceux, les terres engraissées par les cendres deviendront très productives).

Lan Auffret mis cette année là dix francs, bien plus que d’habitude. Il étendit les cendres dans un courtil : Mirout a ra ouzh ar grizilh, ouzh ar rev gwenn ouzh ar skorn pa vez bet prenet gant ur c’hristen mat ( Elles protégeaient de la grêle, de la gelée blanche, de la glace à condition d’avoir été achetées par un bon chrétien).

Ce n’était pas le cas, la récolte fut nulle : Ne oa diwanet louzaouenn ebet hag a dakadoù e oa devet an douar. E takadoù all e oa diwanet stank an alc’houenan hag askol ( Aucune plante ne germa. La terre était brûlée par endroit. Ailleurs ce n’était que chardons et ravenelles) … jusqu’à qu’il fasse amende honorable.

Cette nouvelle, traduite en français en 1947 par Youenn Drezen, fit l’objet du premier film de fiction en breton sur France 3 Bretagne en 1979. 

Pennad orin / Texte original

Evit dezhañ kaout danvez ha leve, perc’henn ma oa e dad war an douaroù strujusañ er barrez, Lan Ofret, mab pennhêr Kerunkun, a zeuas, ar bloavezh-se, da dantad Sant Yann, dizamm e ziskoaz ha goullo e zaou zorn, pa oa dleet dezhañ dont, evel e dad, gant daou pe dri bec’h war beg ur forc’h houarn. Ma oa dre bizhoni e oa un dra vezhus ; ma oa evit ober goap ouzh ar sant, e oa gwashoc’h c’hoazh.

Uhel e oa savet gwrac’hell an tantad, pa dostae Lan Ofret ; rak Kerunkun a zo ur gêr vras, gant dek familh gaer o vevañ enni diwar ar mengleuzioù mein-glas ; ha kement hini eus kement familh a oa deut gantañ e lodig : ar baotred, an duilhad spern-du kalet ar c’hoad anezhañ, ha dispar d’ober tan padus ; ar merc’hed, ur gazeliad bleñchoù ; ar grennarded, ur geuneudenn, ur vriad wrizioù ; hag ar vugaligoù, krog c’hoazh, evit bale, e tavañjer o mamm, ur skolpenn pe ur ruskennig bennak ; rak, hervez ar c’hiz, e tle pep hini degas, hervez e oad hag e vadoù, e lodenn d’an tantad. Pe ma ne ra ket, e tevo er bed all, keit ha m’en devo padet an tantad. Souezhet eta e oa bet an dud bodet en-dro d’ar wrac’hell, o welout Lan Ofret o tont d’ar bedenn, e zaouarn a-dreñv e gein, hag o c’hwitellat en noz, evel ur foeter-hent. Mantret e oant bet ouzhpenn, rak ur seurt gwall-zismegañs e-keñver ar sant a c’hellfe, en amzer da zont, degas gwall-blanedenn war o ziegezhioù.

— Daoust hag eo deut an holl d’an tantad ? a c’houlennas Yann Arc’hant, a-raok enaouiñ an tan er bleñchoù gwrac’hellet.

Bep bloaz e veze enaouet an tantad gant Yann Arc’hant, ar mengleuzier kozh, doujet e Kerunkun, abalamour d’e oad ; ha, bep bloaz, e rae ar c’hozhiad, en ur deurel ur sell en-dro dezhañ, an hevelep goulenn.

— Ya! o doa respontet an holl.

Neuze Yann Arc’hant a reas, evel ma rae bep bloaz, un eil goulenn :

— Daoust hag en deus pep hini ac’hanomp degaset e lodenn d’an tantad ?

https://br.wikisource.org/wiki/Lan,_embanner_al_ludu

Troidigezh / Traduction

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Embannadurioù / éditions de Lan Embanner al luddu

Gwalarn N°110, Genver-C'hwevrer 1938, E koun Jakez Riou, pp7-32 lenn en linenn
Jakez Riou, L'herbe de la Vierge, Les portes du large 1948 (Traduction de Youenn Drezen).
Jakez Riou, Geotenn ar Werc'hez, emb. Al Liamm, 1957. (Da werzhañ gant kuzul ar brezhoneg)
Jakez Riou, Geotenn ar Werhez, emb. Brud 1957.
Jakez Riou, L'herbe de la Vierge, réédition, Terres de brume, 1991. (Traduction de Youenn Drezen). Disponible à la vente