1941 : Rêve d’évasion d’un prisonnier breton d’un stalag de Silésie

Fait prisonnier le 18 juin 1940 lors de l’offensive allemande sur Cherbourg, Per-Mari Mevel se retrouve prisonnier en Silésie. Il publie dans la revue des Bretons de Paris SAV (Debout) un poème intitulé Distro (retour) : Pa vin distro d’am farrez ur sulvezh d’ar pardaez, Peurechuet ganin va lodenn a hirvoudoù, An hañv a ’n devo glazet ar prajoù war ar maez. (Quand je serai de retour dans ma paroisse un dimanche après-midi, Ayant terminé ma période de douleurs, L’été aura verdi les prés dans les campagnes). 

Daté de mars 1941, ce poème est prémonitoire car Per-Mari Mevel reverra Plonevez-Porzay la même année après trois tentatives d’évasion. Il imagine déjà l’accueil que lui fera sa mère : Digemer mat dit krouadur kaezh ! Selaou kan laouen da yaouankiz, Ma teuzo da boanioù ‘vel ar glizh Pa lugern heol an amzer nevez (Bienvenue mon pauvre fils, écoute les chants joyeux de ton enfance pour que disparaissent tes douleurs comme s’évapore la rosée au soleil du printemps).

Cette perspective de revoir son pays, sa famille ses proches le fait tenir bon derrière les barbelés du stalag de Sagan-Niederschlessien : Ha me maget a geuz, simudet em izili, Gant ma c’horf saotret holl e pri pegus an estren, Pa vin beuzet e c’houez an elestr hag ar raden A glevo c’hoazh em c’hreiz gwrezenn va gwad o virviñ ( Et moi rongé par le remors, grelottant de froid, mon corps souillé par la boue collante de l’étranger, Quand je serai perdu au milieu des iris des marais et des fougères, on entendra encore la force intérieure de mon sang bouillonnant.)

Per-Mari Mevel a 24 ans, professeur de français et de latin en Normandie, il fait partie du mouvement bretonnant laïc Ar Falz, il ne se résoud pas à voir sa jeunesse ruinée dans un camp de travail : C’hoarzh digabestr d’ar garantez ! Emañ dirazout kened ar bed ! Eñvor muzelloù ruz ha warno blaz avaloù, Koef Gwenn ur verc’h o vont d’an oferenn er beure. (Envole-toi librement vers l’amour, devant toi se trouve la beauté du monde ! Le souvenir de lèvres rouges aux goûts de pomme, la coiffe blanche d’une fille qui va à la messe du matin).

Ce poème ne fut pas censuré, il est un des rares témoignages de prisonniers publiés pendant la guerre. Per-Mari Mevel retrouve son poste de prof et rejoint la Résistance en Normandie où il participe aux combats de la libération. Il raconte son évasion dans la revue Ar Falz en 1945.

Pennad orin / Texte original

DISTRO

E prizon Sagan-Nierderschleissen, Meurzh 1941

Pa vin distro d'am farrez, ur sulvezh d'ar pardaez
A-hed an hentoù hir hag ar c'hamm-gwenodennoù,
Peurechuet ganin va lodenn a hirvoudoù
An hañv a'n devo glazet ar prajoù war ar maez

Marteze tud ar vourc'h, goapaus, a ziskouezo
Va zamm dilhad na rofent d'ar paour an aluzen ;
Ne welin ket va c'halon skornet er binijenn,
Va ene baour gwall nec'het o c'hortoz an distro.

Mont a rin heb ur sell d'ar vugale o youc'hal
E disheol toenn an delioù dindan gwasked ar gwez,
An avel o voudal e-mesk ar bleñchoù kelvez
A silo din em skouarn mouezioù sioul gwechall :

"Setu dirazout kened da vro ;
Ar plegoù mor e faout ar stankenn ;
An evlec'h a bign evel pedenn
Da vamm evit ma teufes en-dro.

Digemer mat dit krouadur kaezh !
Selaou kan laouen da yaouankiz
Ma teuzo da boanioù 'vel ar glizh
Pa lugern heol an amzer nevez.

Kloc'h ar vered a leñv goustadik
War da dud kozh dindan an douar
O stlejal warno nozvezh klouar
Ha peoc'h peurbadus marv ar c'hig.

Un aezhenn a luskell ar gwinizh
Melen evel blev flour da bried,
Aezhenn ken glan hag he bizied
Pa eviñ warno dour an diskuizh.

Lez war da lerc'h lec'hid ha pec'hed
Droukrañs ha reuz, preñved da vuhez
Ha c'hoarzh digabestr d'ar garantez !
Emañ dirazout kened ar bed !"

Ha me maget a geuz, simudet em izili
Gant va c'horf saotret holl e pri pegus an estren,
Pa vin beuzet e c'hwezh an elestr hag ar raden
A glevo c'hoazh em c'hreiz, gwrezenn va gwad o virviñ

Tro-war-dro din e sav evel moged miz Here
Skeud an amzerioù gweñvet re-abred aet e-biou,
Eñvor muzelloù ruz ha warno blaz avaloù,
Koef gwenn ur verc'h o vont d'an oferenn er beure.

Neuze bannoù an heol dreist bevenn mor ha menez
O sec'hiñ diouzh va jod beradoù dour an daeloù
Eus levenez mag-den a skuilho din ar c'helou
Pa vez distro d'e barrez ur sulvezh d'ar pardaez.

P.M. Mevel in Sav n°22 goañv 1941

Troidigezh / Traduction

Gouzout Muioc’h / Pour aller plus loin

Mevel (Per-Mari), Distro, in SAV N°22, Goañv 1941, P.47
Mevel (Per-Vari), War hent an distro, Ar Falz, septembre 1945.
Favereau (Francis), P.M. Mevel in Anthologie de la littérature bretonne au XXème siècle, T.3, Skol Vreizh, 2008, pp329-341.
Raoul (Lukian), Geriadur ar skrivagnerien ha yezhourien, Al Liamm, 1992, pp307-308.
Mevel (Per-Mari), Danevelloù ha barzhonegoù, Brud Nevez, 1994.
Mevel (Per-Vari), Kan ha stourm, Brud Nevez, 1994.
Gall (Ar), Charlez, Ur steudad bloavezioù stard, Brud Nevez, N°162, p.13-15.